Terapia systemowa w kontekście rozwiązywania problemów rodzinnych
Terapia systemowa pozwala na rozwiązanie problemów dotyczących relacji rodzinnych. Co istotne, podejście to nie traktuje pacjenta jako indywidualną osobę bez uwzględniania interakcji z innymi. Nurt terapii systemowej skupia się na postrzeganiu rodziny jako całości, a relacje zachodzące pomiędzy poszczególnymi członkami rodziny mają wpływ na funkcjonowanie podstawowej komórki społecznej, którą jest właśnie rodzina.
Terapia systemowa – rodzina jako system
Terapia systemowa opiera się na teorii systemów. Zakłada ona, że każde zaburzenie osoby w rodzinie stanowi bezpośrednie zaburzenie całego systemu rodzinnego. Tym samym działania naprawcze, które wdrażane są w ramach terapii, dotyczą systemu rodzinnego jako całości. Ujęcie holistyczne wymaga zaangażowania wszystkich członków rodziny, co ma wpływać na efektywność pracy terapeuty.
Terapia systemowa wywodzi się z założenia teoretycznego, że rodzina jest systemem, w ramach którego funkcjonują określeni członkowie rodziny (systemu). Jest to zespół relacji i elementów ściśle ze sobą powiązanych. Rodzina nie składa się z pojedynczych elementów będących niezależnymi częściami, lecz z elementów będących w ścisłej interakcji. Tym samym poznanie systemu polega na badaniu poszczególnych powiązań i relacji. Analiza ich wzajemnego oddziaływania pozwala na uzyskanie wiedzy niezbędnej w trakcie terapii, która ma za zadanie wprowadzenie zmian w systemie.
Terapia poznawczo behawioralna – jako element pracy z systemem
Model behawioralny wskazuje na poznanie rodziny z zewnątrz na podstawie opisu wynikającego ze wskaźników empirycznych. Dla wielu ekspertów terapii systemowej kluczowy jest model poznawczy, a więc rzeczowy dialog, który pozwala poznać relacje pomiędzy członkami rodziny. Uzyskany „materiał” służy następnie jako punkt wyjścia do analizy jakości życia w rodzinie. Terapia poznawczo behawioralna stanowi zatem syntezę dwóch metod terapeutycznych, które znajdują zastosowanie szczególnie w kontekście opisywanej techniki.
Terapia systemowa w praktyce
Rodzina stanowi podstawową komórkę społeczną. Kiedy system funkcjonuje prawidłowo, członkowie rodziny są w stanie samodzielnie sygnalizować swoje potrzeby i rozwiązywać problemy. Jeśli zaistnieje jakiś defekt, staje się to niemożliwe, a system wymaga ingerencji osoby trzeciej, którą jest terapeuta systemowy. Wskazuje on na możliwe rozwiązania problemów oraz dokonuje analizy relacji pomiędzy poszczególnymi członkami. Terapia systemowa znajduje obecnie zastosowanie m.in. w kontekście przemocy fizycznej i psychicznej, nadużyć, narastających konfliktów rodzinnych, zaburzeń psychicznych, problemów wychowawczych oraz problemów dotyczących komunikacji w rodzinie.
Terapia systemowa, a terapia traumy
Terapia systemowa sprawdza się również w terapii traumy. Pacjent, który doznał w pewnym etapie swojego życia traumatycznego przeżycia, wymaga ujęcia całościowego. Praca nad traumą polega zazwyczaj na podejściu holistycznym. Dzięki temu negatywne przeżycie rzutujące na obecną sytuację psychiczną analizowane jest z perspektywy czynników społeczno-komunikacyjnych (sposób postrzegania oraz mówienia o danym przeżyciu) oraz biologicznych (układ nerwowy i hormonalny). Praca z pacjentem zmagającym się z traumą wymaga analizy obszaru tożsamości, jak i działania. Terapia traumy powinna uwzględniać również pracę z ciałem, odpornością psychiczną oraz wartościami, które uległy naruszeniu. Tak więc jest to praca obejmująca cały organizm, zarówno strefę mentalną, jak i fizyczną. Synteza tych dwóch aspektów powielana jest w ramach terapii systemowej.
Celem terapii systemowej jest doprowadzenie do pozytywnych i trwałych zmian w zakresie komunikacji pomiędzy poszczególnymi członkami rodziny. Terapeuta systemowy poddaje analizie relacje pomiędzy poszczególnymi członkami rodziny i stara się uświadomić pacjentom podłoże problemu i sposoby na jego zniwelowanie.
Terapia systemowa – narzędzia wspomagające
Jednym z narzędzi, które może być wykorzystywane, jako matoda wspoamagająca jest hipnoterapia, umożliwiająca rozładowanie nieprzyjemnych emocji pojedyńczego członka systemu. W rezultacie pacjent chętniej opowiada o swoich odczuciach I niezrealizowanych potrzebach, które mu towarzyszą podczas funkcjonowania w systemie. Hipnoterapia to rodzaj interwencji wykorzystywanej do skupienia uwagi na danym aspekcie, co może być szczególnie przydatne w kontekście zmiany przekonań pacjenta I co za tym idzie poprawę komfortu życia.
W praktyce terapia systemowa w ujęciu holistycznym wykorzystywana jest zarówno jako terapia rodzin oraz terapia par. Głównie jednak w kontekście całych rodzin oraz przypadku poprawy relacji rodzica z dziećmi. Warto wspomnieć o paradoksie terapeutycznym, który może być wykorzystany właśnie w kontekście podejścia systemowego. Terapia np. rodziców z nastolatkami ma pokazać pacjentom, że na wiele czynników związanych z zachowaniem mają wpływ oni sami. Uświadomienie mechanizmów oraz czynników oddziałujących na ludzką psychikę jest kluczowym podejściem zmierzającym do rozwiązania problemów.
Źródła:
- L. von Bertalanffy, „Ogólna teoria systemów”, Warszawa 1984.
- S. Minuchin, „Families and family therapy”, Cambridge 1974.
- M. Dudek, Teoretyczne podstawy terapii rodzin : wybrane problemy, „Studia nad rodziną”, Warszawa, 2009.
